Παναγία Χρυσοπηγή Σίφνου

Παναγιά Χρυσοπηγή
Είδος	ορθόδοξη εκκλησία, πρώην μοναστήρι και εκκλησία
Γεωγραφικές συντεταγμένες	36°56′11″N 24°44′47″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Σίφνου
Τοποθεσία	Πλατύς Γιαλός Σίφνου
Χώρα	Ελλάδα
Έναρξη κατασκευής	17ος αιώνας
Προστασία	αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα και διατηρητέο κτήριο στην Ελλάδα
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Η Παναγία Χρυσοπηγή είναι πρώην μοναστήρι κτισμένο σε ακρωτήρι στην νοτιοανατολική ακτή της Σίφνου. Στο παρελθόν υπήρξε μετόχι της μονής Βρύσης και οι παλαιότερες αναφορές στη μονή χρονολογούνται από τον 17ο αιώνα. Η μονή συνδέεται με πολλούς θρύλους του νησιού. Το κτιριακό συγκρότημα της πρώην μονής περιλαμβάνει πέρα από την εκκλησία μερικά ορθογώνια κτίρια, όπως την τραπεζαρία. Η μονόχωρη εκκλησία φέρει επιγραφή του 1757, οπότε και μάλλον έγινε η ανακατασκευή του ναού.

Τοποθεσία

Η Παναγία Χρυσοπηγή είναι κτισμένη σε μικρό ακρωτήρι της νοτιοανατολικής ακτής της Σίφνου, κοντά στον αλιευτικό οικισμό του Φάρου, ο οποίος στο παρελθόν πιθανόν ήταν το κύριο λιμάνι του νησιού. Το ακρωτήρι έχει μήκος 400 μέτρα και πλάτος 100 και χωρίζεται από το υπόλοιπο νησί από στενό σχίσμα και συνδέεται με το υπόλοιπο νησί με γέφυρα.

Ιστορία

Η παλαιότερη αναφορά της Παναγίας Χρυσοπηγής γίνεται σε χειρόγραφο του μοναχού Παρθένιου Χαιρέτη, το οποίο χρονολογήθηκε από τον Θεοδόση Σπεράντζα το 1676 ή το 1677. Το χειρόγραφο περιγράφει τα θαύματα της Παναγίας Χρυσοπηγής, όπως το σχίσιμο του βράχου αλλά και την ιστορία της Παναγίας Χρυσοπηγής. Το χειρόγραφο υποδεικνύει ότι τα παλαιότερα σωζόμενα κτίσματα είναι η παλιά τραπεζαρία και τα κελιά δίπλα της, τα οποία κτίστηκαν το 1675 από τον Παπά Ιερώνυμο Ζαμπέλη μαζί με το καθολικό της μονής. Ο μοναχός Παρθένιος αναφέρει ότι αυτός ο ναός είχε κτιστεί στη θέση ενός ναού ο οποίος είχε μήκος τρεις πήχεις και μετά επεκτάθηκε, ο οποίος με τη σειρά του ήταν κτισμένος στη θέση ενός ακόμη παλαιότερου ναού. Ο σημερινός ναός σύμφωνα με εντοιχισμένη επιγραφή χρονολογείται από το 1757.

Η μονή πέρασε στην κατοχή της σταυροπηγιακής μονής της μονής Βρύσης το 1760 έπειτα από αγορά και αναφέρεται ως σταυροπηγιακό μετόχι σε σιγίλλιο του 1798. Την περίοδο 1890-1900 κτίστηκαν επιπλέον κελιά και φέρουν εντοιχισμένες επιγραφές με τα ονόματα των Σιφναίων Προβελέγγιο και Δεκαβάλλε, οι οποίοι μάλλον χρηματοδότησαν την κατασκευή τους. Το 1923 κατασκευάστηκε νέα τραπεζαρία, η οποία στη συνέχεια χωρίστηκε σε επιμέρους χώρους. Το 1964 η Παναγία Χρυσοπηγή ορίστηκε πολιούχος της Σίφνου.

Κτιριακό συγκρότημα

Η σκάλα που οδηγεί από την κάτω αυλή στην πάνω

Σε αντίθεση με άλλα μοναστήρια, η Παναγία Χρυσοπηγή δεν περιβάλλεται από τοίχο και τα κτίρια είναι διατεταγμένα ελεύθερα και σε διαφορετικά επίπεδα λόγω της κλίσης του εδάφους. Πέρα από την κεντρική είσοδο, υπάρχουν πολλές δευτερεύουσες, όπως αυτές από τα βράχια στο επίπεδο της θάλασσας. Το συγκρότημα χωρίζεται στα δύο από το σχίσμα, με την εκκλησία και μερικά κελιά να είναι στο βράχο και τα άλλα κεριά και η τραπεζαρία στην στεριά, αλλά σε χαμηλότερο επίπεδο. Όλα τα κτίσματα είναι μικρού μεγέθους.

Εκκλησία

Η εκκλησία είναι μονόχωρη καμαρόσκεπη, με την είσοδο στη δυτική πρόσοψη. Η θολωτή οροφή εσωτερικά ενισχύεται από σφενδόνια πλάτους μισού μέτρου τα οποία στηρίζονται σε λίθινα φουρούσια. Οι εσωτερικοί τοίχοι έχουν αψιδώματα, από τα οποία το μεσαίο αψίδωμα στον νότιο τοίχο έχει μεγαλύτερο βάθος, μεγαλύτερο από το πάχος του τοίχου, με αποτέλεσμα να σχηματίζεται ένα μικρό εγκάρσιο κλίτος διαστάσεων 1,5 επί 2 μέτρα. Πιθανόν εκεί να βρισκόταν κατά το παρελθόν τάφος. Η καμάρα του ναού είναι ελαφρώς οξυκόρυφη. Η κόγχη του ιερού είναι περίπου ημικυκλική. Το δάπεδο του ναού είναι καλυμμένο με πλάκες μαρμάρου και σε αυτήν μπροστά από το τέμπλο είναι σκαλισμένος δικέφαλος αετός, ο οποίος χρονολογείται από το 1801 με 1816.

Η είσοδος του ναού έχει μαρμάρινο πλαίσιο διακοσμημένο με κυμάτια, ρόδακες και φουρουσάκια, πιθανότατα βενετσιάνικης επιρροής. Στο υπέρθυρο βρίσκεται εσοχή με τοιχογραφία. Πάνω από την είσοδο υψώνεται το κωδωνοστάσιο του ναού, το οποίο είναι δίλοβο. Στηρίζεται σε δύο παραστάδες, οι οποίοι σχηματίζουν το προστώο της εισόδου. Πάνω από την είσοδο έχουν εντοιχιστεί δύο πλάκες, η μία γράφει τη χρονολογία 1757 και η άλλη Ρουσίος/ και κ/τήτο/ρας.

Σε επαφή με το βόρειο τοίχο της εκκλησίας βρίσκονται δύο καμαρόσκεπα δωμάτια ίσου πλάτους τα οποία δεν επικοινωνούν με την εκκλησία ή μεταξύ τους. Έχουν εισόδους στην ανατολική και στη δυτική πρόσοψη. Η είσοδος στη δυτική πρόσοψη είναι διακοσμημένη με ρόδακες και έχει μαρμάρινο πλαίσιο. Η χρήση των δωματίων δεν είναι γνωστή. Θεωρείται απίθανο να ήταν κελιά λόγω της θέσης τους και ίσως στέγαζαν αλτάρια για τους καθολικούς.

Άλλα κτίρια

Στη στεριά βρίσκεται η παλαιά, κτισμένη το 1675, και η νεότερη τράπεζα, κτισμένη το 1923, και μερικά από τα κελιά. Τα κτίρια αυτά είναι σχετικά κοντά το ένα στο άλλο, περικλείοντας μια αυλή. Ακολούθως μια σκάλα οδηγεί στη νησίδα, όπου βρίσκεται ο ναός και άλλα δύο κτίρια κελιών. Η σκάλα βρίσκεται στην ίδια ευθεία με την είσοδο του ναού και την είσοδο της μονής, ορίζοντας τον άξονα κατά μήκος του οποίου αναπτύσσεται το μοναστήρι. Όλα τα κτίρια είναι κτισμένα από πέτρα. Τα κελιά στη στεριά είναι θολοσκέπαστα, ενώ τα άλλα κτίρια έχουν ξύλινες οροφές. Πάνω από τα μικρά παράθυρα βρίσκονται γείσα, όπως συνηθίζεται στην αρχιτεκτονική του νησιού.

Πηγές

• Τζάκου, Αναστασία (1979). «Η Παναγία η Χρυσοπηγή Σίφνου». Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση. 1. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Chryssopigi Monastery στο Wikimedia Commons